مهاجرت و حاشیه‌نشینی ؛ موتور تولید جرم در شهرهای ایران
مهاجرت گسترده به شهرهای بزرگ ایران مانند تهران، مشهد و اهواز، با ایجاد سکونت‌گاه‌های غیررسمی، به بستری برای گسترش جرم و ناامنی اجتماعی تبدیل شده است. فقدان حمایت‌های نهادی، طرد اجتماعی و ضعف نظارت شهری، حاشیه‌نشینان را به سمت بزهکاری سوق می‌دهد.
اختصاصی — به گزارش پایگاه خبری گیلان۷۲۴ | در دهه‌های اخیر، مهاجرت‌های گسترده از مناطق محروم به شهرهای بزرگ ایران، به‌ویژه تهران، مشهد، اهواز و زاهدان، موجب شکل‌گیری سکونت‌گاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشین شده است. این پدیده، از منظر جرمشناسی اجتماعی، نه‌تنها یک چالش شهری بلکه یک مکانیسم تولید جرم ساختاریافته محسوب می‌شود که امنیت اجتماعی را به‌طور جدی تهدید می‌کند.
ـ مهاجرت بی‌برنامه؛ آغاز چرخه بزهکاری
مهاجرانی که بدون حمایت نهادی وارد شهرها می‌شوند، اغلب فاقد مدارک هویتی، مهارت‌های شغلی و دسترسی به خدمات اجتماعی‌اند. این وضعیت، آنان را در معرض طرد اجتماعی قرار می‌دهد؛ طردی که در نظریه‌های جرمشناسی، یکی از عوامل اصلی گرایش به بزهکاری است. در چنین شرایطی، فرد برای بقا، ممکن است به رفتارهای مجرمانه مانند سرقت، قاچاق، یا خشونت روی آورد.
ـ حاشیه‌نشینی؛ فضای جرم‌زا با ساختار غیررسمی
سکونت‌گاه‌های حاشیه‌ای، به‌دلیل نبود نظارت شهری، ضعف حضور پلیس، و فقدان نهادهای حمایتی، به محیط‌هایی با نظم اجتماعی غیررسمی تبدیل شده‌اند. در این فضاها، شبکه‌های محلی قدرت، گاه جایگزین قانون رسمی می‌شوند و همین امر زمینه‌ساز شکل‌گیری باندهای بزهکار، خشونت‌های محلی، و جرایم سازمان‌یافته است.
ـ انواع جرایم در مناطق مهاجرپذیر و حاشیه‌نشین
از منظر جرمشناسی، جرایم رایج در این مناطق شامل موارد زیر است:
– سرقت‌های خرد و خشونت‌های خیابانی: ناشی از فقر، بیکاری و رقابت بر سر منابع محدود.
– قاچاق انسان و مواد مخدر: بهره‌برداری از مهاجران فاقد مدارک توسط شبکه‌های زیرزمینی.
– بزهکاری نوجوانان: ترک تحصیل، نبود تفریح سالم، و تأثیرپذیری از گروه‌های بزهکار.
– خشونت خانگی: تشدیدشده توسط فشارهای روانی، تراکم جمعیتی و نبود حمایت روانی.
– جرایم سایبری: کلاهبرداری اینترنتی، تهدید آنلاین، و انتشار محتوای مجرمانه در میان جوانان.
ـ تحلیل نظری؛ از آنومی تا نظریه فشار
بر اساس نظریه «آنومی» رابرت مرتون، مهاجران و حاشیه‌نشینان به‌دلیل ناتوانی در دستیابی به اهداف مشروع اجتماعی، به روش‌های غیرمشروع روی می‌آورند. همچنین، نظریه «فشار اجتماعی» نشان می‌دهد که محرومیت نسبی و احساس نابرابری، زمینه‌ساز بروز رفتارهای مجرمانه در این گروه‌هاست.
ـ راهکارهای جرم‌زدایانه
برای کاهش جرایم در مناطق مهاجرپذیر، باید از سیاست‌های سرکوب‌گرانه فاصله گرفت و به سمت مداخلات اجتماعی و پیشگیرانه حرکت کرد:
۱. توانمندسازی مهاجران از طریق آموزش و اشتغال
ارائه مهارت‌های شغلی و تسهیل دسترسی به بازار کار رسمی.
۲. ایجاد نهادهای میانجی اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین
مراکز مشاوره، مددکاری اجتماعی، و آموزش حقوق شهروندی.
۳. حضور فعال پلیس اجتماعی با رویکرد مشارکتی
تقویت اعتماد عمومی و کاهش ترس از نهادهای رسمی
۴. تسهیل ثبت هویت مهاجران فاقد مدارک
اتصال آنان به خدمات رسمی و خروج از چرخه جرم.
۵. ایجاد فضاهای فرهنگی و تفریحی برای نوجوانان
جایگزینی محیط‌های پرخطر با فعالیت‌های سالم و گروهی.
دکتر محمد فراهانی
دکتری حقوق کیفری و جرمشناسی و مدرس دانشگاه
