گردشگری ایران؛ پتانسیل جهانی در سایه چالش‌های ژئوپلیتیکی و زیرساختی
ایران با ۲۷ سایت میراث جهانی یونسکو و تنوع بی‌نظیر اقلیمی، یکی از غنی‌ترین مقاصد گردشگری جهان محسوب می‌شود؛ اما تحریم‌ها، تصویر منفی رسانه‌ای و کمبود زیرساخت، مانع از بهره‌برداری کامل از این ظرفیت شده است. در سال ۲۰۲۳، این صنعت با رشد ۲۱ درصدی همراه بود و سهم آن در اقتصاد کشور به ۴.۷ درصد رسید، اما هنوز راه طولانی تا بازگشت به سطح پیش از کرونا (۹ میلیون گردشگر در ۲۰۱۹) و جذب بازارهای جهانی در پیش است.
به گزاش پایگاه خبری گیلان۷۲۴
گردشگری ایران؛ پتانسیل جهانی در سایه چالش‌های ژئوپلیتیکی و زیرساختی به قلم سید مهدی علوی هاشمی
ثروت فرهنگی و طبیعی در مقابل موانع ساختاری
ایران از نظر میراث فرهنگی و تنوع جغرافیایی، دارای یکی از غنی‌ترین ذخایر گردشگری جهان است. با ۲۷ سایت ثبت‌شده در فهرست میراث جهانی یونسکو، این کشور در رتبه دهم جهانی قرار دارد. همزمان، حضور ۱۱ از ۱۳ اقلیم شناخته‌شده جهانی — از جنگل‌های هیرکانی تا کویر لوت، و از سواحل خزر تا خلیج فارس — زمینه‌ساز گردشگری طبیعی و اکوتوریسم پایدار است.
با این وجود، این پتانسیل عظیم همچنان در سایه چالش‌هایی مانند تحریم‌های بین‌المللی، محدودیت‌های بانکی، ضعف در بازاریابی جهانی و تصویر منفی رسانه‌ای (معروف به «ایران‌هراسی») باقی مانده است.
رشد پس از کرونا؛ امیدوارکننده اما ناکافی
بر اساس گزارش سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری ایران، در سال ۱۴۰۲ (۲۰۲۳–۲۰۲۴) کشور موفق به جذب ۴.۱۶ میلیون گردشگر خارجی شد که نشان‌دهنده رشد ۲۴ درصدی نسبت به سال قبل است. شورای جهانی سفر و گردشگری (WTTC) نیز رشد ۲۱ درصدی این صنعت در سال ۲۰۲۳ و سهم آن در تولید ناخالص داخلی (GDP) را ۴.۷ درصد اعلام کرده است.
با این حال، این رقم هنوز به سطح پیش از همه‌گیری کووید-۱۹ — یعنی حدود ۹.۱ میلیون گردشگر در سال ۲۰۱۹ — نرسیده است. همچنین، بیش از ۹۰ درصد گردشگران خارجی همچنان از کشورهای همسایه (به‌ویژه عراق برای اهداف زیارتی) وارد می‌شوند و حضور گردشگران اروپایی و آمریکایی همچنان ناچیز است.
چهار محور اصلی گردشگری ایران
صنعت گردشگری ایران در چهار بخش کلیدی فعال است:
- زیارتی و مذهبی: بزرگ‌ترین بخش با تمرکز بر مشهد و قم که بیشترین تقاضا را از عراق دریافت می‌کند.
- سلامت: با درآمدی نزدیک به یک میلیارد دلار، این بخش عمدتاً بر جراحی‌های زیبایی و خدمات دندانپزشکی برای گردشگران منطقه متمرکز است.
- فرهنگی و تاریخی: با وجود جاذبه‌های منحصربه‌فرد، این بخش تحت تأثیر هشدارهای سفر کشورهای غربی قرار دارد.
- طبیعت‌گردی: روند رو به رشدی در جذب گردشگران داخلی و منطقه‌ای به سوی مناطق طبیعی دارد و زمینه‌ساز گردشگری پایدار است.
چالش‌هایی که راه را می‌بندند
اولین و بزرگ‌ترین مانع، تحریم‌های مالی و بانکی است که دسترسی به سیستم‌های رزرو جهانی (مانند Booking.com)، پرداخت‌های بین‌المللی و جذب سرمایه‌گذاری خارجی را مختل کرده است.
دوم، هشدارهای سفر صادرشده از سوی کشورهای غربی — به‌ویژه پس از تنش‌های اخیر در منطقه در سال ۲۰۲۴ — باعث شده گردشگران غربی از سفر به ایران خودداری کنند.
سوم، کمبود زیرساخت‌های گردشگری: ایران برای رقابت جهانی به سرمایه‌گذاری ۱۴ تا ۲۱ میلیارد دلاری نیاز دارد، در حالی که ظرفیت هتلداری کشور هنوز عمدتاً در سطح متوسط و پایین است.
چهارم، وابستگی بیش از حد به گردشگری زیارتی که صنعت را در برابر نوسانات سیاسی و امنیتی منطقه آسیب‌پذیر کرده است.
راه‌حل‌ها و چشم‌انداز ۲۰۲۵
دولت ایران در برنامه هفتم توسعه، هدف بلندمدت جذب ۲۰ میلیون گردشگر خارجی تا سال ۱۴۰۴ را تعیین کرده است، هرچند دستیابی به این رقم در شرایط کنونی بسیار دشوار است.
در عوض، تمرکز عملیاتی بر گسترش بازارهای جدید (مانند عربستان، امارات، مالزی و اندونزی)، هوشمندسازی خدمات گردشگری از طریق سامانه‌هایی مانند «جی‌نف» و «نشانی ملی»، و ترویج گردشگری پایدار از طریق «نشان سبز» هتل‌ها، در دستور کار قرار گرفته است.
همچنین، کاهش موانع ویزا، راه‌اندازی کمپین‌های بازاریابی دیجیتال در شبکه‌های جهانی و تقویت نقش زنان در کارآفرینی گردشگری، از دیگر ابتکارات کلیدی سال‌های اخیر است.
گردشگری، موتور ممکن اقتصاد
صنعت گردشگری ایران هنوز در آستانه انفجار پتانسیل‌های خود قرار دارد. موفقیت در این مسیر مستلزم سیاست‌گذاری پایدار، همکاری بخش خصوصی، سرمایه‌گذاری هوشمند و، مهم‌تر از همه، تلاش برای ارائه چهره واقعی ایران به جهانیان است. بدون غلبه بر چالش‌های امنیتی و تصویری، حتی غنی‌ترین میراث فرهنگی نیز نمی‌تواند به موتوری برای رشد اقتصادی تبدیل شود.
سید مهدی علوی هاشمی
مشاور کسب و کار ، دیجیتال مارکتینگ و فعال حوزه گردشگری
